Terapia logopedyczna z dziećmi o obniżonej sprawności intelektualnej

Upośledzeniu umysłowemu towarzyszy zaburzenie mowy zwane oligofazją, które definiowane jest jako „niewykształcenie się kompetencji językowej lub wykształcenie się jej w stopniu niewystarczającym do prawidłowej realizacji wypowiedzi”.

Nasilenie zaburzeń mowy jest najczęściej wprost proporcjonalne do stopnia niepełnosprawości intelektualnej. Patomechanizm  zaburzeń zlokalizowany jest na rozmaitych poziomach ekspresji i rozumienia mowy. Obejmuje on struktury ośrodkowego układu nerwowego oraz struktury obwodowe w postaci układów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego. Deficyty te mają wpływ na obniżenie sprawności językowych na wielu poziomach: fonetycznym, leksykalnym (słownictwo, zasób wyrazów), gramatycznym i suprasegmentalnym. Zaburzone zostają też umiejętności komunikacyjne dotyczące mowy od strony pragmatycznej. Dlatego też zarówno diagnoza jak i terapia zaburzeń mowy w niepełnosprawności intelektualnej dotyczy wszystkich aspektów języka: lingwistycznej, komunikacyjnej (sytuacyjnej, społecznej), kulturowej w tym umiejętności pisania i czytania oraz wykonawczej (artykulacyjnej). W przypadku dzieci z niepełnosprawnością intelektualną głównym celem pracy logopedycznej jest budowanie systemu językowego w umyśle dziecka, a nie tylko ćwiczenia wzorcowej wymowy.

Poziom rozwoju języka i mowy zależą od wielu umiejętności prewerbalnych: dlatego postępowanie logopedyczne ma na celu budowanie podstaw poznawczych, motorycznych, percepcyjnych, które to dopiero kształtują system językowy i artykulacyjny dziecka.

Nie ma szablonowych rozwiązań terapeutycznych u dzieci z oligofazją jak również nie ma dwóch takich samych przypadków zaburzeń rozwoju mowy i języka. Terapia logopedyczna z dziećmi niepołnosprawnymi intelektualnie jest procesem twórczym i niepowtarzalnym. Uwarunkowane jest osiągniętym etapem rozwoju określonym w trakcie diagnozy, która odbywa się równolegle z terapią. Dobór zadań, ćwiczeń i celów uwarunkowany jest aktywnością dziecka, jego możliwościami rozwojowymi oraz od jakiego czasu uczestniczy ono w zajęciach logopedycznych. Jeśli uczestniczyło we wczesnym wspomaganiu rozwojowym od najmłodszych lat, efekty tych oddziaływań są widoczne, gdyż szybciej osiągają kolejne etapy rozwoju poznawczego i rozwoju mowy.

Dużą rolę w terapii odgrywają sami rodzice, ich pomoc i zaangażowanie w proces terapeutyczny jest koniecznością i najwyższą wartością, której efektem jest budowanie więzi emocjonalnych.

Główne kierunki oddziaływań terapeutycznych obejmują pracę w następujących obszarach:

1. rozwijanie sprawności motorycznej narządów mowy, kontrolując ich wykonanie w lustrze, chociaż dzieci niepełnosprawne lepiej uczą się przez naśladownictwo,

2. rozwijanie umiejętności różnicowania głosek i zapamiętywania ich wzorca ruchowego i słuchowego,

3. rozwijanie sprawności artykulacyjnej wraz z utrwalaniem słuchowo – wzrokowo – słuchowych wzorów wyrazów (ze względu na zaburzenia linearności, pamięci, spostrzegania dzieci z niepełnosprawnością intelektualną popełniają wiele błędów typu: przestawianie głosek i sylab, wstawianie głosek nie występujących w wyrazie, liczne upodobnienia),

4. ćwiczenia fonacyjne,

5. stymulacja percepcji i pamięci słuchowej,

6. stymulacja pamięci symultanicznej (pozwala zapamiętywać twarze i sylwetki ludzi, figury i znaki geometryczne, układy muzyczne, wyrażenia frazeologiczne, rzeczowniki w mianowniku, słuchowe i graficzne (wzrokowe) obrazy samogłosek, układy przemierzanych dróg np. drogę do szkoły, do domu, na plac zabaw, cechy prozodyczne mowy),

7. stymulacja pamięci sekwencyjnej (to zdolność przyswajania i zapamiętywania i przypominania sekwencji czyli ciągu, kolejności, np. cyfr, nazw pór roku, dni tygodnia, miesięcy. Ma wpływ na uporządkowanie sekwencji (krok po kroku) czynności, tych które dziecko wykonuje automatycznie, uporządkowanie czynności dźwięków mowy czyli kolejność występowania głosek i sylab w wyrazach np. kot-kto, mata-tama; wyrazów w zdaniu i zdań w dłuższych wypowiedziach),

8. programowanie języka (budowanie systemu językowego w umyśle dziecka: poznawanie rzeczowników, czasowników i innych części mowy i budowanie z nich zdań, począwszy od prostych do złożonych, w określonej w programie kolejności),

9. ćwiczenia sekwencji wzrokowych, słuchowych i ruchowych, relacji, kategoryzacji, analizy i syntezy wzrokowej z wyszukiwaniem różnic i dokonywaniem obrotów w umyśle oraz zdolności zauważania, abstrahowania i rozumienia reguł,

10. usprawnianie artykulacji.

Wioletta Skorupińska

źródło: A.Szukała „Teczka pracy logopedy” wyd. Forum