Na świecie już 4,54 miliarda ludzi korzysta z Internetu, a 3,8 miliarda z mediów społecznościowych. Nowe technologie są stałym elementem naszego życia i stanowią istotne narzędzia codziennego funkcjonowania, pracy, edukacji, rozrywki. Doświadczenie ograniczenia bezpośrednich kontaktów społecznych spowodowanych pandemią koronawirusa dotkliwie uświadomiło nam z jednej strony jak bardzo pomocne mogą być nowe technologie, z drugiej – jaki wpływ na ich nadmiar na nasze samopoczucie. Po wielu miesiącach społecznej izolacji, zdalnej pracy i nauki chyba nikt nie wątpi, że koniecznym elementem dbania o zdrowie jest dzisiaj higiena cyfrowa.

Intensywny rozwój nowych technologii i ich udziału w naszym życiu doprowadził m.in. do zacierania się granicy między czasem na pracę a życie prywatne oraz wydłużania się czasu spędzanego przed ekranem, co w konsekwencji skutkować może wieloma negatywnymi konsekwencjami. Wśród nich wymienia się często tzw. uzależnienie od smartfona, a w rzeczywistości, od treści, które w nim znajdujemy, a zatem od szeroko rozumianego dostępu do Internetu. Czym jest fonoholizm? Najprościej rzecz ujmując:

Fonoholizm to zaburzenie behawioralne w postaci nałogowego używania telefonu komórkowego, często zamiennie stosuje się sformułowanie uzależnienie od telefonu komórkowego.

Wśród konsekwencji nadużywania nowych technologii wymienia się także m. in.:

• przemęczenie, niewyspanie, pogorszenie stanu zdrowia (np. wzrok)

• zaniedbywanie obowiązków

• • brak koncentracji bądź jej zaniżony poziom, spadek efektywności pracy

• cyberstres, syndrom FOMO i postawa „always on”

• cyberprzemoc i seksting

• wycofanie z kontaktów, pogorszenie relacji z bliskimi

• wpływ na wypalenie zawodowe.

Jak zatem odpowiedzialnie i z korzyścią dla siebie korzystać z nowych technologii? W Fundacji „Dbam o Mój Zasięg” opracowaliśmy definicję higieny cyfrowej, która najlepiej odpowiada na to pytanie:

Higiena cyfrowa to postawa życiowa i wynikające z niej działania charakteryzujące się kreatywnym i odpowiedzialnym używaniem zasobów sieci, zmierzające do optymalizacji indywidualnego zdrowia somatycznego, psychicznego oraz społecznego w zakresie korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Jej poziom uzależniony jest od samoregulacji i kontroli związanej z używaniem internetu oraz cyfrowych narzędzi ekranowych, dostępnej alternatywy dla świata cyfrowego, jak również rozwiniętej sieci oparcia społecznego.*

Proponujemy 10 zasad cyfrowej higieny, które każdy użytkownik nowych technologii powinien wprowadzić w swoim życiu. Oczywiście można i należy je dostosować do okoliczności – tworzyć z nich swój domowy kodeks ekranowy lub zasady cyfrowej higieny pracy.

Obecna sytuacja wymaga od nas świadomych działań, dlatego wspólnie zadbajmy o higienę cyfrową. Nadmierne i nieodpowiednie używanie urządzeń ma negatywny wpływ na zdrowie naszych najbliższych.

Problem patologicznego używania smartfona stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. O nadużywaniu mediów cyfrowych mówimy, gdy zaobserwujemy, co najmniej trzy grupy zachowań:

• widoczne zachowania użytkowników

• odczucia psychiczne towarzyszące używaniu telefonu

• negatywne skutki z tym związane

Symptomy nadużywania smartfona w zachowaniu dziecka:

1. Nierozstawanie się ze smartfonem.

2. Ciągłe sprawdzanie urządzenia – częste sięganie po telefon, sprawdzanie, trzymanie w dłoni.

3. Częste robienie i udostępnianie zdjęć.

4. Korzystanie z urządzeń w sytuacjach, w których nie powinno się tego robić.

5. Przerywanie czynności (spotkań, lekcji, pracy) w celu odebrania lub nawiązywania połączeń.

6. Ukrywanie przed innymi czynności związanych z używaniem telefonu lub nawiązywania połączenia.

7. Realizacja czynności ze smartfonem w ręku.

Symptomy nadużywania smartfona w psychice dziecka:

1. Ciągła gotowość na odpisanie na sms-a.

2. Odczuwanie silnej potrzeby korzystania z telefonu.

3. Wysokie poczucie bezpieczeństwa związane z byciem on-line.

4. Wystąpienie negatywnych emocji związanych z brakiem połączenia z Internetem.

5. Podkreślanie ważności wpływu bycia on-line na wydarzeniach.

Negatywne skutki:

1. Zaniedbywanie innych aktywności na rzecz korzystania z telefonu.

2. Wycofywanie się z dotychczasowych relacji.

3. Zamkniecie się w świecie wirtualnym.

4. Korzystanie z mediów cyfrowych pomimo szkodliwych następstw (niewysypianie, nieregularne żywienie, niewywiązywanie się ze swoich obowiązków).

5. Brak wyraźnej pasji, niski poziom angażowania się w sprawy szkolne.

6. Brak spędzania czasu wolnego w sposób aktywny, niska aktywność ruchowa.

7. Przejawianie tendencji do auto izolacji, pozostawianie na uboczu.

8. Przemęczenie organizmu, przeciążenie informacyjne.

STWÓRZCIE DOMOWE ZASADY EKRANOWE, KTÓRE BĘDĄ OBOWIAZYWAĆ W WASZYCH DOMACH ZASADY EKRANOWE (PROPOZYCJE):

1. Ustal czas korzystania ze smartfonów, tabletów i komputerów.

2. Ustal w jakich sytuacjach korzystacie z urządzeń.

3. Rozdzielaj czas używania mediów do pracy nauki od czasu na rozrywkę.

4. Odkładaj swój telefon podczas wykonywania innych czynności domowych.

5. Na czas nauki, jeśli to możliwe, wyłącz powiadamiania w swoim telefonie. Nie rozpraszaj się.

6. Zadbaj o relacje z najbliższymi.

7. Wyznacz miejsca, gdzie nie korzystacie ze smartfona celem rozmowy z najbliższymi.

8. Dwie godziny przed snem wyłącz Internet. 

KILKA PROPOZYCJI, GDY CHCEMY ODPOCZĄĆ OD TELEWIZJI I KOMPUTERA:

• gry planszowe dla całej rodziny – np. gry karciane, państwa-miasta, kółko-krzyżyk

• układanie puzzli, rozwiązywanie krzyżówek, kolorowanie kolorowanek, zabawa z plasteliną itp.

• gry skojarzenia

• zabawy z rodzeństwem, rodzicami

• czytanie książek, zrobienie własnej kolorowej książki

• układnie klocków

• wspólne gotowanie

• oglądanie zdjęć itp.

*) Bigaj M. i Dębski M. w: Ptaszek G. i in. (2020). Edukacja zdalna: co stało się z uczniami, ich rodzicami i nauczycielami? Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Autor: Magdalena Bigaj